Από τον καθηγητή William Mallinson[i]
Ο Harold Nicolson, στο βιβλίο του Diplomacy, έδωσε μεγάλη έμφαση στη σημασία της ακρίβειας. Όπως φαίνεται από τα παρακάτω, η πτώση των προτύπων της επαγγελματικής διπλωματίας στον γρήγορο ηλεκτρονικό μας κόσμο φαίνεται να συνοδεύτηκε από αδυναμία διπλωματών –δηλ. άνθρωποι δημοσίων σχέσεων της κυβέρνησης - για την ακρίβεια.
Κατά τη διάρκεια της υπόθεσης των Ιμίων το 1996, η Τουρκία διεκδίκησε μεγάλο αριθμό ελληνικών νησιών, συμπεριλαμβανομένης της Γαύδου, στα ανοιχτά της νότιας ακτής της Κρήτης. Ως μέρος της έρευνάς μου για το επερχόμενο βιβλίο μου για τη γεωϊστορία της Ελλάδας και της Κύπρου, αποφάσισα να προσπαθήσω να βεβαιωθώ με ποιους συγκεκριμένους λόγους η Τουρκία διεκδίκησε τη Γαύδο και να ρωτήσω μια επιλογή κυβερνήσεων μέσω των πρεσβειών τους στην Αθήνα, ποια ήταν η θέση τους για τη Γαύδο.
Ξεκινάω με την Τουρκία. Στις 15 Ιουνίου 2006, έστειλα την ακόλουθη ερώτηση στον Ihan Saygili (ο οποίος ήταν αρκετά καλός για να παρευρεθεί στην παρουσίαση του βιβλίου μου για την Κύπρο): «Η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Τουρκίας θεωρεί τη νήσο Γαύδο (νότια της Κρήτης) σε είναι μέρος της ελληνικής επικράτειας; Αν όχι, γιατί όχι;» Το να λάβετε μια απάντηση αποδείχτηκε ότι ήταν σαν να πιέζετε αίμα από μια πέτρα. Πέρασαν μήνες, ενώ ο Σαϊγκίλι περίμενε απάντηση από την Άγκυρα. Έπειτα αποσπάστηκε και ένας πολύ φιλικός διπλωμάτης, ο Ergin Soner, με έφερε σε επαφή με έναν Baris Kalkavan, ο οποίος μου ζήτησε να του στείλω μια περίληψη του επερχόμενου βιβλίου μου, αφού δεν είδε τι σχέση είχε με τη Γαύδο! Σχολίασε επίσης, ανακριβώς, ότι το εκδοθέν βιβλίο μου ήταν υπερβολικά φιλελληνικό (αν και περιέγραψα εκτενώς τις τουρκικές θέσεις, έχοντας λάβει απαντήσεις από τον Πρέσβη και τον αναπληρωτή επικεφαλής του Κόμματος Μητέρας Πατρίδας). Περίμενα μέχρι αυτόν τον Ιανουάριο και μετά τηλεφώνησα στον Καλκαβάν. Πρώτα ισχυρίστηκε ότι η ερώτησή μου δεν ταίριαζε με το περίγραμμα του βιβλίου μου. Όταν το αμφισβήτησα, άφησε να εννοηθεί ότι δεν ήταν αυτός ο πραγματικός λόγος, αλλά ότι η απάντηση ήταν πολύ ευαίσθητη για να τεθεί σε χαρτί. Ρώτησα ποια ήταν αυτή η απάντηση, αλλά δεν μπορούσε να πει.
Η Βρετανική πρεσβεία ήταν πολύ πιο πρόθυμη και άμεση, αλλά όχι υπερβολικά ακριβής. Η Tracy Gallagher απάντησε: «Η HMG, όπως και η υπόλοιπη διεθνής κοινότητα [περιλαμβάνει την Ελλάδα και την Κύπρο;] δεν έχει λάβει επίσημη θέση για καμία από τις διαφορές στο Αιγαίο (…). Κατανοώ ότι το Ηνωμένο Βασίλειο εξέδωσε μια δήλωση για την ελληνική κυριαρχία στη Γαύδο τον Ιούνιο του 1996, η οποία αναφέρθηκε από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC εκείνη την εποχή, αλλά δεν έχω δει το κείμενο. Ζήτησα από τους αναλυτές μας να πάρουν ένα αντίγραφο». Το παρακολούθησα, αλλά η Πρεσβεία δεν μπόρεσε να εντοπίσει τη δήλωση, προσθέτοντας ωστόσο ότι στις 12 Ιουνίου 1996, ένας ανώτερος αξιωματούχος της ελληνικής ΥΠΕΣ ευχαρίστησε τον Πρέσβη για μια χρήσιμη δήλωση σχετικά με την ελληνική κυριαρχία στη Γαύδο, την οποία ο αξιωματούχος είπε ότι η Ελληνική Υπηρεσία του BBC είχε φέρεται. Η κ. Gallagher τότε μου πρότεινε να συμβουλευτώ τα αρχεία της ελληνικής υπηρεσίας του BBC, αντίγραφο του οποίου είχε παραδοθεί στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
Σε αυτό το σημείο, επικοινώνησα με τους αρμόδιους αξιωματούχους του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, για να προσπαθήσω να εντοπίσω μια δήλωση που οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να βρουν, παρόλο που ένας από τους αξιωματούχους τους την είχε κάνει. Μου είπαν ότι η Βουλή των Ελλήνων δεν μπορεί να το εντοπίσει. Ωστόσο, βρήκαν βοηθητικά μια δήλωση του Αμερικανικού Ελληνικού Ινστιτούτου, παραθέτοντας το ρεπορτάζ του BBC, το οποίο έγραφε ως εξής: «Η Βρετανία δεν έχει καμία αμφιβολία για το καθεστώς της νήσου Γαύδου, αφού η Τουρκία δεν παρέχει καμία εξήγηση σχετικά με το σχετικό θέμα που έθεσε στο Το ΝΑΤΟ και, ως εκ τούτου, απέδειξε ότι έκανε λάθος όταν αμφισβήτησε την κυριαρχία του νησιού. Επομένως, και σύμφωνα με την κοινή λογική, η βρετανική κυβέρνηση θεωρεί τη Γαύδο ελληνικό νησί».
Το 1975, ένας αξιωματούχος της βρετανικής πρεσβείας στην Άγκυρα είχε γράψει τα εξής σχετικά με τη διαμάχη για την υφαλοκρηπίδα: «Μου έμεινε η εντύπωση ότι η αναφορά στο Διεθνές Δικαστήριο [Δικαιοσύνης] ήταν ακόμα κάτι μάλλον άσχετο και ότι οι Τούρκοι λαχταρούσαν σταθερά, όσο μη ρεαλιστικά. , για διμερή λύση. Αυτό ίσως δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς προφανώς δεν μπορούν να έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στο να κερδίσουν την υπόθεσή τους στο Δικαστήριο μόνο επί της ουσίας».
Ρώτησα επίσης τη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα αν έχουν αυτή την άποψη. Η απάντηση της κ. Gallagher ήταν: «Η HMG δεν πήρε θέση». Έτσι, η Βρετανία όχι μόνο δεν έχει πάρει θέση για τη διαμάχη του Αιγαίου, αλλά ούτε και για τις δικές της απόψεις.
Η απάντηση της Αμερικανικής κυβέρνησης στην ερώτησή μου για τη Γαύδο ήταν: «Αυτά είναι διμερή ζητήματα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Επιθυμία μας είναι και οι δύο πλευρές να επιλύσουν αυτή τη διαφορά διμερώς και ειρηνικά». Έτσι, μπορεί να ερμηνευθεί ότι οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι η Ελλάδα πρέπει να συζητήσει την κυριαρχία της Γαύδου με την Τουρκία…
Αυτό αποκλίνει κάπως από αυτό που μου έγραψε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ το 2003: [«Αναγνωρίζουμε τα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία»], αλλά όχι όλες τις επιπτώσεις στα χωρικά ύδατα που ισχυρίζεται η Ελλάδα. Δεν έχουμε πάρει θέση για την κυριαρχία στα Ίμια/Καρντάκ, εν μέρει λόγω της έλλειψης συμφωνημένων θαλάσσιων συνόρων».
Η Ισραηλινή απάντηση ήταν ντροπιαστική. Ο Γουλιέλμος Αναγνωσταράς προσπάθησε να βοηθήσει όσο μπορούσε, αλλά, μετά από διάφορες τηλεφωνικές συνομιλίες (κατά τις οποίες μου είπε ότι ο νέος του Πρέσβης ήταν Ισραηλινός Άραβας), η κυβέρνησή του δεν μπόρεσε να εκφράσει την άποψή της. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την απάντηση που έλαβα πριν από πέντε χρόνια, όταν η Πρεσβεία μου έγραψε: «Το Ισραήλ αναγνωρίζει την Ελλάδα και την Τουρκία πλήρως και τα υπάρχοντα σύνορα κάθε χώρας». Ωστόσο, ο πρεσβευτής τους εκείνη την εποχή αρνήθηκε να απαντήσει σε ερώτηση σχετικά με τα όρια θαλάσσιου και εναέριου χώρου της Ελλάδας. Σαφώς, η ολοένα και πιο στενή επίσημη συνεργασία του Ισραήλ με την Τουρκία εξηγεί τον λόγο της έλλειψης ικανοποιητικής απάντησης: καλύπτει τις εκπαιδευτικές πτήσεις, την κατασκευή και τη συνεργασία πληροφοριών.
Η Γαλλική απάντηση ήταν ευγενική και μάλλον παρόμοια με τη βρετανική: «Η Γαλλική Δημοκρατία δεν έχει λάβει επίσημη θέση για τις ταυτόχρονες αξιώσεις Ελλάδας και Τουρκίας σε σχέση με αυτά τα δύο νησιά [Γαύδος και Ίμια]».
Όπως και η Ισπανική, ωστόσο, και σε αντίθεση με τη βρετανική, η γαλλική πρεσβεία δήλωσε ότι και τα δύο μέρη θα πρέπει να συμφωνήσουν για την επίλυση των εδαφικών διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης.
Η Γερμανική απάντηση ήταν ήπια φαρσοκωμωδία. Ο κ. Féaux de la Croix έγραψε λοξά: «Απαντώντας στο ερώτημά σας με ημερομηνία 15 Ιουνίου, θα σας παραπέμψω σε ελεύθερα προσβάσιμες πληροφορίες». Όταν του ζήτησα να εξηγήσει τι εννοούσε, και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, συμφώνησε ότι η απάντησή του σήμαινε πραγματικά ότι η κυβέρνησή του αρνήθηκε να σχολιάσει.
Και έτσι στους Ρώσους. Ήταν ταυτόχρονα οι πιο φιλικοί και οι πιο ανυποχώρητοι. Παρά τις πολλές τηλεφωνικές συνομιλίες με τον υπεύθυνο Τύπου τους, και τις υποδείξεις ότι θα ερχόταν μια απάντηση, εξακολουθώ να περιμένω, περίπου εννέα μήνες αργότερα (τη στιγμή που γράφω). Ίσως οι Ρώσοι να μην επιθυμούν να εκνευρίσουν την Ελλάδα ή την Τουρκία, ενώ οι ΗΠΑ δεν πειράζουν να χρειάζονται την Ελλάδα σε διάφορες στιγμές.
Η Ιταλική απάντηση, από τον Μάρτιν Μπρουκ, ήταν μόνο προφορική: «Η Ιταλία τηρεί τις διεθνείς συνθήκες». Θα μπορούσαν να πουν διαφορετικά; Αυτό είναι πραγματικά ελαφρώς ανησυχητικό για την Ελλάδα, αφού το 1996, το ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε μια δήλωση επιβεβαιώνοντας ότι τα ιταλικά δικαιώματα στην περιοχή [Ίμια/Καρντάκ] είχαν μεταφερθεί στην Ελλάδα το 1947. Το γεγονός ότι η ιταλική κυβέρνηση δεν έκανε καν Το δηλώστε αυτό σε μένα, πόσο μάλλον οτιδήποτε για τη Γαύδο, θα πρέπει να είναι ανησυχητικό για τους Έλληνες διπλωμάτες.
Η Ιρλανδική κυβέρνηση, όπως και η ρωσική και η ισραηλινή, έχει ακόμη αποδειχθεί ανίκανη να δώσει οποιαδήποτε απάντηση, ακόμη και στη νησίδα Rockall, την οποία διεκδικούν τόσο η Ιρλανδία όσο και η Βρετανία. Οι Βρετανοί ήταν, ωστόσο, πολύ ξεκάθαροι ότι αυτή η νησίδα είναι βρετανική.
Οι Ιρανοί, μετά από λίγο κυνηγητό, τελικά μου είπαν στο τηλέφωνο ότι «η κυβέρνησή τους δεν είχε θέση». Η πιο θλιβερή απάντηση από όλες ήταν από τους Παλαιστίνιους. Ο διπλωμάτης τους μου είπε ότι δεν μπορούσαν να λάβουν απάντηση, γιατί οι σχέσεις με το Υπουργείο Εξωτερικών τους στην Παλαιστίνη ήταν κάπως προβληματικές…
Από αυτή τη δίνη λέξεων βγάζω δύο συμπεράσματα. Πρώτον, η βρετανική πρεσβεία απέδωσε καλύτερα από κάθε άλλη, αλλά και πάλι όχι με αρκετή ακρίβεια. Δεύτερον, και ίσως ανησυχητικό για την Ελλάδα, κανένας από όλους τους άλλους με τους οποίους επικοινώνησα δεν είχε το θάρρος να πει ότι η Γαύδος είναι ελληνικό νησί. Αν δεν μπορεί να διευκρινιστεί ένα τόσο δευτερεύον ζήτημα, τότε ποιο είναι το μέλλον της Αγίας Διπλωματίας –για να μην αναφέρουμε τον Άγιο Ευστράτιο; Ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Α, και η Sapienza (ακριβώς έξω από τις ακτές της Μεθώνης στη Μεσσηνία) αναφέρεται στη Συνθήκη της Λωζάνης; Αν όχι, πρόσεχε, Αθήνα!
Υστερόγραφο: το πιο ντροπιαστικό από όλα, φαίνεται ότι όλοι οι παραπάνω διπλωματικοί «απαντούμενοι» αγνοούν ευτυχώς ότι το 1999, ένας αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έγραψε, απαντώντας σε ερώτηση βουλευτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ότι τα νησιά Γαύδος και Γαυδοπούλα βρίσκονταν υπό την ελληνική κυριαρχία σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της Συνθήκης του Λονδίνου του 1913.
[i] Ο Δρ William Mallinson ήταν Βρετανός διπλωμάτης, Διευθυντής Δημοσίων Υποθέσεων για το ITT και στη συνέχεια απέκτησε το διδακτορικό του στο London School of Economics.
