Hükümetler tarihsel olarak Amazon'u, sürdürülebilirliği ya da yerli halkların haklarını çok az dikkate alarak, sömürülmesi gereken bir alan olarak gördü.
2024, Amazon yağmur ormanları için epey acımasız bir yıl oldu: yaygın orman yangınları ve aşırı kuraklık, iklim değişikliğine karşı kritik bir denge unsuru olan bir biyomun büyük bölümünü tahrip etti.
Isınan iklim kuraklığı beslerken, bu da 2005'ten bu yana yangınlar açısından en kötü yılı körükledi.
Bu yangınlar daha sonra ormansızlaşmaya katkıda bulunurken, yetkililer, bazı yangınların büyükbaş hayvanların daha kolay otlatılabilmesi için çıkarıldığından şüpheleniyor.
Amazon'daki yangınlar ve kuraklıklar bir dönüm noktasının 'kaygı verici göstergeleri'
Hindistan'ın iki katı büyüklüğünde olan ve sekiz ülke ile geniş bir bölgeye yayılan Amazon, aksi bir durumda gezegeni ısıtacak olan büyük miktarda karbondioksiti depoluyor.
Dünyadaki tatlı suyun yaklaşık yüzde 20'sine ve bilinen 16.000 ağaç türü de dahil olmak üzere şaşırtıcı bir biyolojik çeşitliliğe sahip.
Ancak hükümetler, sürdürülebilirliği ya da yerli halkların haklarını çok az dikkate alarak, burayı tarihsel olarak sömürülmesi gereken bir alan olarak gördüler ve uzmanlar, bireyler ve organize suçlar tarafından yapılan sömürünün endişe verici oranlarda arttığını belirtiyor.
Yağmur ormanlarını korumak için çalışan bir kuruluş olan Amazon Watch'un savunuculuk direktörü Andrew Miller, "2024 yılında Amazon yağmur ormanlarında yaşanan yangınlar ve kuraklık, uzun zamandır korkulan ekolojik dönüm noktasına ulaştığımızın uğursuz göstergeleri olabilir," diyor.
"İnsanlığın bu eğilimi tersine çevirmek için fırsat penceresi daralıyor ama hala açık."
Ancak bazı parlak noktalar da var. Hem Brezilya hem de Kolombiya'da Amazon ormanlarının kaybı azaldı. Birleşmiş Milletler'in yıllık biyoçeşitlilik konferansı için bir araya gelen ülkeler, yerli halklara doğa koruma kararlarında daha fazla söz hakkı vermeyi kabul etti.
Miller, "Amazon yağmur ormanları devrilme noktasından kaçınacaksa, yerli halk belirleyici bir faktör olacaktır," diyor.
El Nino ve yasadışı ekonomiler ormansızlaşmayı tetikliyor
Bu yağmur ormanlarının en büyük bölümüne ev sahipliği yapan Brezilya'nın Amazon bölgesindeki orman kaybı bir önceki yıla göre yüzde 30,6 oranında azalarak son dokuz yılın en düşük seviyesine geriledi.
Solcu Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva dönemindeki iyileşme, Lula'nın selefi döneminde son 15 yılın en yüksek seviyesine ulaşan ormansızlaşma ile tezat oluşturdu. Aşırı sağcı eski lider Jair Bolsonaro, ormanların korunması yerine tarımsal ticaretin genişlemesine öncelik verdi ve çevre kurumlarını zayıflattı.
Temmuz ayında Kolombiya, çevre tahribatındaki düşüşün de etkisiyle 2023 yılında ormansızlaşmanın tarihi düşük seviyelere ineceğini bildirdi.
Ülkenin çevre bakanı Susana Muhamad, Orta Pasifik'i ısıtan bir hava fenomeni olan El Nino'nun neden olduğu kuru hava nedeniyle temmuz ayına kadar ormansızlaşmada önemli bir artış kaydedildiği için 2024 rakamlarının o kadar umut verici olmayabileceği konusunda uyardı.
Yasa dışı ekonomiler de ülkedeki ormansızlaşmayı tetiklemeye devam ediyor.
Kriz Grubu'nun Latin Amerika danışmanı Bram Ebus, "Organize suçların ve kontrol ettikleri ekonomilerin Amazon'un korunmasına yönelik oluşturduğu tehdidi görmezden gelmek mümkün değil," diyor.
"Yasadışı altın madenciliği, yükselen küresel fiyatların da etkisiyle hızla büyüyor ve yasadışı ekonomilerin gelirleri çoğu zaman bunlarla mücadele için ayrılan devlet bütçelerini aşıyor."
Brezilya'da ağustos ayında Amazon, Cerrado savanı, Pantanal sulak alanı ve Sao Paulo eyaletinde çıkan yangınlar nedeniyle yağmur ormanlarının büyük bir bölümü dumanla kaplandı.
Yangınlar geleneksel olarak ormansızlaştırma ve otlakları yönetmek için kullanılıyor ve bu insan yapımı alevler orman yangınlarının tutuşmasından büyük ölçüde sorumlu.
'Amazon yıkımının geri dönüşü olmayan noktası'
Amazon Nehri ikinci yılında da umutsuzca en düşük seviyeye gerileyerek, bazı ülkelerin olağanüstü hal ilan etmesine ve zor durumdaki halka gıda ve su dağıtmasına yol açtı.
Durum en çok Amazon Nehri'nin ana kollarından birinin şimdiye kadar kaydedilen en düşük seviyeye indiği Brezilya'da kritikti.
Peru Amazonu'nun kalbinde yaşayan çevre avukatı Cesar Ipenza, Amazon'un "toplumun bir bütün olarak hayatta kalması için" oynadığı temel rolün giderek daha fazla farkına varıldığına inandığını söyledi. Ancak Miller gibi o da "Amazon yıkımının geri dönüşü olmayan bir noktaya gelmesinden" endişe ediyor.
Amazon yangınları son 20 yılın rekor seviyesinde
Kâr amacı gütmeyen Rainforest Foundation US'e göre, 2005'ten bu yana Amazon yangınları açısından en kötü yıldı. Ocak ve ekim ayları arasında Iowa eyaletinden daha büyük bir alan - 37,42 milyon dönüm ya da Brezilya Amazonlarının yaklaşık 15,1 milyon hektarı - yandı.
Bolivya'da yılın ilk 10 ayında rekor sayıda yangın çıktı.
Ipenza, "Orman yangınları özellikle yaz aylarında sürekli hale geldi ve bunlarla nasıl başa çıkacağını ya da müdahale edeceğini bilmeyen yetkililerin özel ilgisini gerektiriyor," dedi.
Venezuela, Kolombiya, Ekvador ve Guyana'da da bu yıl yangınlarda artış görüldü.
Yerli sesleri ve hakları 2024'te ilerleme kaydetti
Bu yıl COP16 olarak bilinen Birleşmiş Milletler biyoçeşitlilik konferansına Kolombiya ev sahipliği yaptı.
Toplantılar Amazon'u ön plana çıkardı ve yerli gruplara doğa koruma kararlarında daha fazla söz hakkı verilmesi için tarihi bir anlaşma yapıldı. Bu gelişme, Yerli halkın toprağın korunması ve iklim değişikliğiyle mücadeledeki rolünün tanınmasına yönelik büyüyen bir hareketin temelini oluşturuyor.
Hem Ebus hem de Miller, COP16 sırasında duyurulan Amazon Antlaşması İşbirliği Örgütü'nün yeni genel sekreteri olarak Martin von Hildebrand'ın atanmasını umut verici buldu.
"Amazon toplulukları konusunda bir uzman olarak, ortak koruma çabaları için hükümetleri hizaya getirmesi gerekecek. Eğer siyasi irade varsa, uluslararası destekçiler dünyanın en büyük tropik yağmur ormanını korumak için yeni stratejileri finanse etmek üzere bir adım öne çıkacaktır," diyor Ebus.
Ebus, Amazon ülkelerinin kanunların uygulanması, orman yangınlarıyla mücadele için ortak acil durum ekiplerinin konuşlandırılması ya da Amazon'un uzak sınır bölgelerinde sağlık hizmetlerinin sağlanması gibi konularda daha fazla işbirliği yapmaları gerektiğini belirtti. Ancak daha geniş bir dünyanın yardımına ihtiyaçları olduğunu da ekledi.
"Dünya genelinde tüketici talebi, şiddeti ve çevresel yıkımı finanse eden emtia ticaretini körüklediği için Amazon'un refahı ortak bir küresel sorumluluk," dedi.
Gelecek yıl Brezilya'nın kuzeyindeki Belem do Para'nın bölgedeki ilk Birleşmiş Milletler COP'una ev sahipliği yapacak olması Amazonlar için kritik bir döneme işaret ediyor.
Ebus, "Amazon ülkelerinin liderleri [iklim] stratejilerini sergileme ve somut destek talep etme şansına sahipler," ifadelerini kullandı.
euronews
