Ukrayna'da tam üç yıldır devam eden savaş ülkeyi enkaza çevirdi, yaklaşık 10 milyon Ukraynalı evini yurdunu terk etmek zorunda kaldı. Savaşın insani bilançosu ise hâlâ tam olarak bilinmiyor.
Rus birliklerinin Şubat 2022'de Ukrayna'ya girmesinin ardından 21'inci yüzyılın en kanlı savaşlarından biri başlamış oldu. Savaş üç yıldır kesintisiz devam ediyor.
Ukraynalılar, komşuları ve müttefikleri savaşın seyrini dehşetle seyretse de yıkımın boyutuna ilişkin evrensel olarak kabul edilmiş veriler ise şaşkınlık yaratacak kadar az. Sivillere verilen zararın eksik raporlandığından yola çıkılıyor. Rus ve Ukrayna hükümetlerinin açıkladığı resmi verilerin savaşın kaotik koşulları içinde bağımsız olarak teyit edilmesinin zorluğu da önemli bir engel teşkil ediyor.
DW, gelişmeleri şeffaf bir metodolojiyle sistematik olarak belgeleyen veri kaynaklarını inceledi.
Savaş alanı hareketsiz görünse de çatışmalar şiddetini koruyor
2022'de yoğun bir agresyonla saldırılarını başlatan Rus birlikleri en yoğun çatışmaların yaşandığı Ukrayna'nın güneydoğusuna geri püskürtülmüştü. Ancak Associated Press haber ajansı, piyade birliklerindeki eksikliğin, Ukrayna'nın geri aldığı bölgeleri korumasını zorlaştırdığını ve Rusya'nın kısa süre önce bölgede yeniden ilerleyişe geçtiğini bildirdi.
Son üç yılda cephede yaşanan kademeli değişimleri takip etmek için farklı metotların harmanlanması gerekiyor. Örneğin Savaş Araştırmaları Enstitüsü (ISW) uydu görüntüleri, çatışma görüntüleri, resmi askeri raporlar ve mobil cihaz konum verilerini kullanıyor.
Rusya'nın 2014'te ilhak ettiği Kırım, Kremlin tarafından desteklenen isyancıların kontrolündeki Donetsk ile Luhansk bölgeleri ve işgalin ilk günlerinde ele geçirdiği yaklaşık 90 bin kilometrekarelik topraklar da dahil olmak üzere Rusya'nın 2022'nin Mart ayı itibarıyla Ukrayna topraklarının yüzde 22'sini ele geçirdiği tahmin ediliyordu.
Aynı yılın Kasım ayına gelindiğindeyse Ukrayna birlikleri yaklaşık 25 bin kilometrekarelik alanı (toplam alanın yüzde 4'ünü) geri almıştı. Ancak 2024'ün sonlarına doğru daha fazla toprağı ele geçirmeyi başaran Moskova, halihazırda Ukrayna topraklarının yaklaşık yüzde 18.5'ini, bir başka deyişle 111 bin kilometrekareden fazla bir alanı kontrol ediyor.
Savaşın dinamikleri değişiyor
Çatışmaların güneydoğuda yoğunlaşmasıyla birlikte savaşı dinamikleri de değişti.
Ukrayna ve Rusya'daki haber kaynaklarını ve askeri raporları takip eden Silahlı Çatışma Konumu ve Olay Verileri (ACLED) adlı kuruluşa göre, işgalin ilk dönemlerinde saldırıların çoğu bombardımanlarla yani, ağırlıklı olarak tanklar, füzeler ve havan topları gibi ağır silahlarla gerçekleştiriliyordu.
Kuruluş, Ukrayna'ya yapılan askeri yardımın azalması ve buna bağlı olarak ülkenin hava savunma kapasitesinin zayıflamasıyla Rusya'nın 2024'ün Ocak ayında hava saldırılarını artırdığına dikkat çekiyor. Ayrıca Moskova'nın insansız hava araçlarını da artan biçimde kullanmaya devam ettiği belirtiliyor.
Reuters haber ajansı, 500 dolar gibi düşük bir bütçeyle inşa edilebilen İHA'ların (insansız hava aracı) tanklar gibi milyonlarca dolar değerindeki ağır topçu birliklerine ciddi zarar verebildiğini kaydediyor. Bu gelişmenin ağır topçu birliklerinin cephe hattından giderek daha fazla geri çekilmesine neden olduğu belirtiliyor.
ACLED, ayrıca Rus birliklerinin Ukrayna savunmasını yavaş yavaş aşarak güneydoğuda toprak kazanımları sağlamasıyla yakın mesafe silahlı çatışmaların arttığını da ortaya koyuyor.
Savaşın kurbanlarına ilişkin çelişkili rakamlar
Geçen yılın Aralık ayında Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, 43 bin Ukrayna askerinin ve 198 bin Rus askerinin öldürüldüğünü açıkladı. The Economist, BBC Rusça Servisi, The Wall Street Journal gibi basın kuruluşları da kısmen birbirleriyle örtüşmeyen kendi verilerini açıkladı. 1980'lerden bu yana medya kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve diğer araştırma enstitülerinden verileri derleyerek ve inceleyerek küresel çapta sivil ve askeri ölümleri takip eden İsveç'in Uppsala Üniversitesi'ne bağlı araştırma gurubu Uppsala Çatışma Veri Programı (UCDP) ise Ukrayna savaşında 174 bin ila 420 bin kişinin hayatını kaybettiğini tahmin ediyor.
Sivil ölümleri eksik belgeleniyor
Sivil ölümlerini saymak da oldukça zor.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (BMİHYK), savaşın başlangıcından bu yana Ukrayna'da yaklaşık 12 bin 500 sivil ölümünü doğruladı. Ancak bu rakam, yalnızca sınırlı saha ziyaretleri ve görüşmeler sırasında teyit edilen veya adli kayıtlar ve tıbbi veriler gibi güvenilir belgelemelerle desteklenen ölümleri içermekte.
Bu sivillerin çoğunun 2022'nin başında öldürüldüğü belirtilse de ölü sayısının 2024'te yeniden belirgin biçimde arttığı kaydedildi. BMİHYK verilerine göre, kurbanların tamamına yakını yerleşimin yoğun olduğu bölgeleri hedef alan bombardıman, füze, roket, hava saldırısı ya da drone saldırlarıyla hayatını kaybetti.
Yetkililer Rusya'da çalışamamanın ve ülkede kamuoyuna açık bilgiye erişim eksikliğinin BMİHYK'nın bu ülkedeki sivil ölümlerine yönelik verileri doğrulamasının önüne geçtiğine dikkat çekiyor. Ukrayna'da Rus işgali altındaki topraklar için de aynı durum söz konusu.
Rusya sivil yapıları hedef alıyor
Ukrayna genelindeki sivil altyapının üç yıldır süren savaşta önemli ölçüde tahrip edildiği belirtiliyor. Araştırmacı gazetecilik kuruluşu Bellingcat, savaşın başından bu yana gerçekleşen yıkımın haritasını çıkarabilmek için çevrimiçi görüntüleri kullandı.
Kuruluş, Ocak ayı boyunca uluslararası insancıl hukuk kapsamında koruma altında olması gereken, aralarında eğitim ve sağlık yerleşkelerinin de bulunduğu 2 binin üzerinde sivil yapının tahrip edildiğini bağımsız olarak doğruladı.
Bellingcat mevcut görüntülere ve kapsamlı bir doğrulama protokolüne dayanarak bu verileri ortaya koyduğundan tahrip edildiği belgelenen yapıların sayısının toplam sayının çok altında olduğu tahmin ediliyor.
Milyonlarca Ukraynalı yerinden edildi
Savaş nedeniyle milyonlarca Ukraynalı memleketlerini geride bırakmak zorunda kaldı. 10 milyon kadar kişinin evlerini terk ettiği ve halihazırda Ukrayna içinde veya yurt dışında yerinden edilmiş durumda olduğu belirtiliyor.
Dünya genelinde yerinden edilmiş insanların sayısını takip eden Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin 2024 verilerine göre, 3 milyon 700 bin kişi Ukrayna içinde yerinden edilmiş durumda. Kalan 6 milyon Ukraynalının da Polonya ve Almanya gibi Avrupa ülkelerinde mülteci olduğu belirtiliyor.
DW
